مفاد پیمان نامه حقوق کودک
مفاد پیمان نامه مذکور به اختصار عبارتند از:
ماده ۱- تعریف کودک:
منظور از کودک هر انسان دارای کمتر از ۱۸ سال سن است، مگر این که طبق قانون قابل اعمال در مورد کودک، سن قانونی کمتر تعیین شده باشد.
ماده ۲ – عدم تبعیض:
حقوق مندرج در پیمان نامه برای هر یک از کودکانی که در حوزه قضایی کشورهای عضو می باشند بدون هیچ گونه تبعیض و بدون توجه به نژاد، رنگ، جنسیت، زبان، مذهب، عقاید سیاسی و سایر عقاید، منشا ملی، قومی، یا اجتماعی، دارایی، معلولیت، تولد یا سایر خصوصیات کودک یا والدین یا سرپرستان قانونی او محترم شمرده و تضمین خواهند کرد.
ماده ۳ – منافع کودک:
در کلیه اقدامات مربوط به کودکان که توسط موسسات رفاه اجتماعی دولتی یا خصوصی، دادگاه ها، مقامات اجرایی یا نهادهای قانونگذاری به عمل می آید، منافع عالیه از اهم ملاحظات می باشد.
ماده ۴ – تحقق حقوق کودک:
کشورهای عضو کلیه اقدامات قانونی، اجرایی و سایر اقدامات مقتضی را برای تحقق حقوقی که در پیمان نامه به رسمیت شناخته شده است معمول خواهند نمود. در مورد حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، کشورهای عضو اقدامات مذکور را با بکار گیری حداکثر منابع موجود خود، و در صورت لزوم، در چارچوب همکاری های بین المللی به عمل خواهند آورد.
ماده ۵ – سرپرستی والدین:
کشورهای عضو مسولیت ها، حقوق و تکالیف والدین، یا برحسب مورد اعضای خانواده گسترده مطابق عرف مرسوم هر منطقه، سرپرستان قانونی یا سایر اشخاصی که قانونا مسئول کودک هستند را در هدایت و ارائه راهنمایی های مقتضی به روشی هماهنگ با توانایی های بالنده کودک در راستای اعمال حقوق مندرج در پیمان نامه حاضر توسط کودک، محترم خواهند شمرد.
ماده ۶ – بقا و پیشرفت:
۱٫کشورهای عضو ذاتی تمام کودکان را برای زندگی به رسمیت می شناسند. ۲٫ کشورهای عضو بقا و رشد کودک را تا حد امکان تضمین خواهند کرد.
ماده ۷ – نام و ملیت:
تولد کودک باید بلافاصله پس از به دنیا آمدن او ثبت شود و کودک از بدو تولد از حق داشتن نام، تابعیت و تا حد امکان از حق شناختن والدین و قرار گرفتن تحت مراقبت آنان برخوردار خواهد بود.
ماده ۸ – هویت کودک:
دولت های عضو متعهد می شوند حق کودک برای حفظ هویت خود، از جمله تابعیت، نام و روابط خانوادگی را مطابق قانونی محترم بشمارند.
ماده ۹- جدایی از والدین:
دولت های عضو تضمین خواهند کرد که کودک از والدین خود بر خلاف میل آنان جدا نشود، مگر در مواردی که مقامات واجد صلاحیت مطابق قوانین و مقررات قابل اعمال و پس از بررسی های قضایی حکم دهند که این جدایی برای تامین منافع عالیه کودک ضروری است.
ماده ۱۰ – پیوستن به خانواده:
کشورهای عضو درخواست کودک یا والدین او را برای ورود به یک کشور عضو یا خروج از آن به منظور پیوند مجدد خانواده، با نظر مثبت و روشی انسانی و سریع بررسی خواهند کرد.
ماده ۱۱ – منع انتقال غیر قانونی کودک:
به منظور مبارزه با انتقال غیر قانونی کودکان به خارج از کشور و عدم بازگشت کودکان مقیم خارج، کشورهای عضو اقداماتی معمول خواهند داشت.
ماده ۱۲ – آزادی عقیده کودک:
کشورهای عضو تضمین خواهند کرد که کودکی که قادر به شکل دادن عقاید خود می باشد حق ابراز آزادانه این عقاید را در کلیه اموری که به وی مربوط می شود داشته باشد و متناسب با سن و میزان رشد فکری کودک به نظرات وی اهمیت لازم داده شود.
ماده ۱۳ – آزادی بیان کودک:
کودک باید حق آزادی بیان داشته باشد. حق مذکور شامل آزادی جستجو، دریافت و ارائه اطلاعات و عقاید از هر گونه است، بدون توجه به مرزها، به طور شفاهی، کتبی، چاپ شده، یا به شکل آثار هنری، و یا از طریق هر رسانه ای که کودک انتخاب کند.
ماده ۱۴ – آزادی اندیشه و مذهب:
کشورهای عضو حق آزادی اندیشه، عقیده و مذهب را برای کودک محترم خواهند شمرد. کشورهای عضو حقوق و تکالیف والدین، و بر حسب مورد سرپرستان قانونی، را در هدایت کودک برای اعمال حقوق خود به روشی هماهنگ با توانایی های بالنده وی محترم خواهند شمرد.
ماده ۱۵ – آزادی اجتماعی:
کشورهای عضو حقوق کودک را در مورد آزادی اجتماعات و شرکت در مجامع مسالمت آمیز به رسمیت می شناسند.
ماده ۱۶ – حفظ حریم کودک:
در امور خصوصی، خانوادگی یا مکاتبات هیچ کودکی نباید مداخله خودسرانه یا غیر قانونی عزت و آبروی او را مورد تعرض قرار داد.
ماده ۱۷ – دسترسی به اطلاعات مناسب:
کشورهای عضو به عملکرد مهم رسانه های گروهی واقف بوده و تضمین خواهند کرد که کودک به اطلاعات و مطالب از منابع گوناگون ملی و بین المللی دسترسی داشته باشد، به ویژه اطلاعات و مطالبی که هدف آن ها ترویج رفاه اجتماعی، معنوی و اخلاقی بهداشت جسمی و روانی کودک است.
ماده ۱۸ – مسئولیت والدین:
کشورهای عضو حداکثر تلاش خود را به کار خواهند بست تا این اصل که هر دو والد در مورد پرورش و رشد کودک مسئولیت مشترک دارند به رسمیت شناخته شود. والدین، یا بر حسب مورد سرپرستان قانونی، مسئولیت عمده را در پرورش و رشد کودک بر عهده دارند. منافع عالیه کودک عمده ترین موضوع مورد توجه آنان خواهد بود.
ماده ۱۹ – منع بد رفتاری با کودک:
کشورهای عضو کلیه اقدامات قانونی، اجرایی، اجتماعی و آموزشی لازم را به عمل خواهند آورد تا از کودک در برابر کلیه اشکال خشونت جسمی یا روانی، صدمه یا آزار، بی توجهی یا رفتار توام با سهل انگاری، سو استفاده جنسی، در حین مراقبت توسط والد (یا والدین)، سرپرست (یا سرپرستان) قانونی یا هر شخص دیگری که عهده دار مراقبت از کودک است، حمایت کنند.
ماده ۲۰ – کودکان بی سرپرست:
کودکی که به طور موقت یا دائم از محیط خانوادگی خود محرومشده است، یا کودکی که به خاطر منافع عالیه اش نتوان به او اجازه داد که در آن محیط باقی بماند، سزاوار حمایت و مساعدت ویژه ای از سوی دولت خواهد بود.
ماده ۲۱ – فرزند خواندگی:
کشورهای عضو که نظام فرزندخواندگی را به رسمیت می شناسند، این امر تنها با مجوز مقامات واجد صلاحیتی صورت پذیرد که مطابق با قوانین و مقررات قابل اعمال و بر اساس اطلاعات موثق و قابل اطمینان تعیین می کنند که با توجه به وضعیت کودک در ارتباط با والدین، خویشاوندان و سرپرستان قانونی، فرزندخواندگی جایز است و در صورت لزوم اشخاص ذیربط رضایت آگاهانه ای خود را در مورد فرزندخواندگی بر اساس مشاوره های مقتضی اعلام نموده اند.
ماده ۲۲ – کودکان پناهنده:
کشورهای عضو اقدامات لازم را به عمل خواهند آورد تا تضمین شود کودکی که متقاضی پناهندگی است یا طبق قوانین و مقررات بین الملی یا داخلی پناهنده محسوب می شود، از حمایت مناسب و مساعدت بشر دوستانه در برخورداری از حقوق مندرج قابل اعمال در این پیمان نامه و در سایر اسناد بین المللی، بهره مند خواهد شد.
ماده ۲۳ – کودکان معلول:
کودکی که از لحاظ جسمی یا ذهنی معلول است باید از یک زندگی کامل و محترمانه در شرایطی که متضمن منزلت و افزایش اتکا به نفس او باشد و مشارکت موثر او را در جامعه تسهیل نماید، برخوردار باشد.
ماده ۲۴ – خدمات بهداشتی:
کودکان حق دارند از بالاترین معیارهای بهداشتی و تسهیلات قابل حصول جهت درمان بیماری و بازیابی سلامت برخودار باشند.
ماده ۲۵ – بررسی موقعیت کودک: کشورهای عضو حق کودکی که توسط مقامات واجد صلاحیت جهت نگهداری، حمایت یا بازیابی سلامت جسمی یا روانی به خانواده یا موسسه ای سپرده شده است را برای انجام بررسی دوره ای درمان ارائه شده برای کودک و کلیه شرایط دیگر به نگهداری از او به رسمیت می شناسند.
ماده ۲۶ – تامین اجتماعی:
هر کودک حق دارد از تامین اجتماعی، از جمله بیمه اجتماعی برخوردار باشد.کشورهای عضو اقدامات لازم را برای دستیابی به تحقق کامل این حق مطابق با قوانین داخلی خود به عمل خواهند آورد.
ماده ۲۷ – سطح زندگی:
همه کودکان حق دارند از سطح زندگی مناسب برای رشد جسمی، ذهنی، معنوی، اخلاقی و اجتماعی برخوردار باشند.
ماده ۲۸ – آموزش و پرورش: برخورداری از آموزش و پرورش حق هر کودک است و دولت ها باید آموزش ابتدایی رایگان و اجباری را در اختیار همه قرار دهند.
ماده ۲۹ – آموزش ارزش ها:
آموزش کودکان باید در راستای اهدافی چون، رشد شخصیت، استعدادها و توانایی های جسمی و ذهنی کودک تاحد امکان؛ افزایش احترام به حقوق بشر و آزادی های اساسی و اصول مندرج در منشور سازمان ملل متحد؛ افزایش احترام به والدین کودک، هویت فرهنگی، زبان و ارزش های کودک و … باشد.
ماده ۳۰ – کودکان اقلیت قومی و مذهبی:
کودکان اقلیت های قومی مذهبی حق برخورداری از فرهنگ خود و انجام اعمال مذهبی و استفاده از زبان خود را دارا هستند.
ماده ۳۱ – بازی و فعالیت های فرهنگی: کودکان حق استراحت، داشتن اوقات فراغت، پرداختن به بازی و فعالیت های تفریحی متناسب با سن کودک و مشارکت آزادانه در زندگی فرهنگی و هنری را دارند.
ماده ۳۲ – کار کودکان: کودکان باید در برابر بهره کشی و انجام هرگونه کاری که ممکن است زیانبار باشد یا خللی در تحصیل کودک وارد آورد، و یا به سلامتی کودک یا رشد جسمانی، ذهنی، اخلاقی یا اجتماعی او آسیب رساند، حمایت شوند.
ماده ۳۳ – مواد مخدر: کودکان باید در برابر استفاده، شرکت در تولید، توزیع و قاچاق داروهای مخدر و روانگردان حمایت شوند.
ماده ۳۴ – سواستفاده جنسی:
کودک باید در برابر کلیه اشکال بهره کشی و سواستفاده جنسی حمایت دولت ها قرار گیرند.
ماده ۳۵ – خرید و فروش کودکان:
دولت ها باید اقدامات لازم به منظور جلوگیری از ربوده شدن، فروش یا قاچاق کودکان به هر منظور و به هرشکل را انجام دهند.
ماده ۳۶ – اشکال دیگر استثمارکودک:
کشورهای عضو از کودک در برابر کلیه اشکال دیگر بهره کشی که مغایر با هر یک از جنبه های رفاه، سلامت و رشد باشد حمایت خواهند کرد.
ماده ۳۷ – منع شکنجه :
هیچ کودکی مورد شکنجه یا سایر رفتارهای بی رحمانه، غیر انسانی یا تحقیرآمیز قرار نگیرد. مجازات اعدام، یا حبس ابد بدون امکان آزادی، نباید درمورد جرم هایی که اشخاص زیر ۱۸ سال مرتکب می شوند اعمال گردد.
ماده ۳۸ – درگیری های مسلحانه :
کشورهای عضو متعهد می شوند که هنگام مخصمات مسلحانه ای که با کودکان ارتباط پیدا می کند مقررات حقوق بین الملل بشر دوستانه قابل اعمال را محترم بشمارند و همچنین تضمین کنند که اشخاصی که به سن ۱۵ سالگی نرسیده اند در مخاصمات شرکت مستقیم نداشته باشند.
ماده ۳۹ – توان بخشی کودکان :
دولت ها کلیه اقدامات مقتضی را به عمل خواهند آورد تا بهبود جسمانی و روانی و ادغام مجدد اجتماعی کودکی که قربانی هرگونه بی توجهی، بهره کشی، آزار، شکنجه یا سایر اشکال رفتار یا تنبیه بی رحمانه واقع شده است، تسریع گردد.
ماده ۴۰ – دادرسی ویژه کودکان :
کودکان بزهکار، مجرم، متهم یا مظنون به نقض قوانین کیفری حق دارند با روشی که موجب اعتلای مفهوم شرف و ارزش در ذهن کودک می گردد رفتار شود، و در حد امکان از اعمال مجازات شدید در مورد آنان پرهیز شود.
ماده ۴۱ – رجحان قوانین لازم الاجرا :
هیچ یک از مفاد این پیمان نامه، قوانین داخلی کشور عضو، قوانین بین المللی لازم الاجرا در آن کشور که در جهت تحقق حقوق کودک موثر باشد را تحت تاثیر قرار نمی دهد.
مواد۴۲ -۵۱:
در مورد چگونگی اجرا پیمان نامه و عملکرد دولت ها با آن است که اهم نکات مندرج در آن موارد زیر است:
- آشنا کردن عموم مردم، خانواده ها، کودکان با مفاد پیمان نامه حقوق کودک و استفاده از شیوه های گوناگون آموزشی، تحقیقی و اطلاع رسانی.
- تشکیل کمیته بین المللی حقوق کودک به منظور بررسی پیشرفت کشورهای عضو در تحقق تعهدات مندرج در پیمان حقوق کودک.
- به منظور تحقق هر چه بیشتر حقوق کودک و افزایش همکاری های بین المللی در این زمینه، کمیته می تواند از سازمان های تخصصی، صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) و سایر ارگان های سازمان ملل متحد جهت شرکت در جلسات کمیته دعوت به عمل آورد.
- کمیته حقوق کودک می تواند های تخصصی، صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) و سایر سازمان ذیصلاح درخواست نماید نظرهای تخصصی در مورد اجرای پیمان ارائه نمایند (یونیسف، ۱۳۸۶).
لازم به ذکر است که از اصول زیربنایی پیمان نامه مذکور، بها دادن به دیدگاه های کودکان (ماده ۱۲) و حق مشارکت و آزادی مدنی (ماده ۱۷-۱۳) است که بیانگر لزوم مشارکت و مبانی نظری شهرها و فضاهای دوستدار کودک است.
